Ook een puur commercieel belang kan een gerechtvaardigd belang zijn om persoonsgegevens te verwerken, zo blijkt uit een uitspraak van de rechtbank Midden-Nederland.
De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) heeft zich lang op het standpunt gesteld dat een zuiver commercieel belang geen gerechtvaardigd belang kan zijn als bedoeld in artikel 6 lid 1 onder f AVG. Dat standpunt vormde ook de basis voor een boete van € 575.000,– die de AP in 2020 aan VoetbalTV oplegde. De rechter is het niet met die uitleg eens en veegt de boete van tafel.
De Autoriteit Persoonsgegevens doet onderzoek naar de privacy van spelers en toeschouwers die zijn gefilmd door VoetbalTV. VoetbalTV is een videoplatform voor het amateurvoetbal. Zij maakt opnames van amateurwedstrijden voor voetbalclubs. De wedstrijden zendt VoetbalTV uit via haar app. Gebruikers van de app kunnen voetbalmomenten terugkijken, wedstrijden analyseren en gegevens verzamelen en delen met anderen. Het platform is in september 2020 failliet gegaan.
De AP concludeert dat VoetbalTV de filmbeelden van de voetballers niet had mogen uitzenden, omdat een rechtmatige grondslag voor de opnames en het verspreiden van deze beelden ontbreekt. De AP legt VoetbalTV daarom in november 2019 een boete van € 575.000,– op. VoetbalTV gaat in beroep bij de rechtbank Midden-Nederland. Die bestuursrechter heeft op 23 november 2020 uitspraak gedaan in deze zaak.
Voetbal TV is van mening dat zij een gerechtvaardigd commercieel belang heeft bij het verspreiden van de beelden. De rechtbank oordeelt dat een puur commercieel belang een gerechtvaardigd belang kán vormen voor het verwerken van persoonsgegevens (art. 6 lid 1-f AVG) en dus voor het maken van opnames en het verspreiden van de beelden. Dit volgt uit Europese rechtspraak.
De AP: een commercieel belang is geen gerechtvaardigd belang
Bij de vaststelling van wat een gerechtvaardigd belang is, hanteert de AP een strikte opvatting: een belang is slechts gerechtvaardigd als het in de wet of het ongeschreven recht is benoemd als ‘rechtsbelang’. Dit belang moet een min of meer dringend en specifiek karakter hebben dat uit een rechtsregel of rechtsbeginsel voortvloeit. Zuiver commerciële belangen en winstmaximalisatie missen een wettelijk karakter. Daarom kunnen die belangen volgens de AP nooit een gerechtvaardigd belang zijn. Deze beperkende definitie staat ook in de opinie die de AP in november 2019 publiceerde. De praktijk heeft zich kritisch uitgelaten over de opvatting van de AP. (Zie ‘Privacytoezichthouder neemt heel opmerkelijk afstand van marktwerking’, verschenen in het Financieel Dagblad en ‘Normuitleg AP inzake het gerechtvaardigd belang’, verschenen op Privacyweb.)
Volgens Voetbal TV is het speelveld veel breder: de verwerker van persoonsgegevens mag ieder belang nastreven, zolang dit maar niet in strijd is met de wet.
De Europese invalshoek
Uit het arrest ‘Fashion ID’ van het Hof van Justitie van de EU (ECLI:EU:C:2019:629)
blijkt dat het gerechtvaardigd belang volstrekt flexibel en open van aard is. Fashion ID verzamelde en deelde persoonsgegevens om zo goed mogelijk reclame te maken. Ook dat kan een gerechtvaardigd belang opleveren. Overweging 47 AVG stelt namelijk dat direct marketing een gerechtvaardigd belang kan zijn. Door zuiver commerciële belangen uit te sluiten, komen organisaties met een winstoogmerk nooit toe aan de belangenafweging waar de grondslag ‘gerechtvaardigd belang’ voor in het leven is geroepen. Daarnaast is vrijheid van ondernemerschap net als het recht op privacy een Europees grondrecht. Grondrechten moeten in concrete situaties tegen elkaar worden afgewogen. Het ene grondrecht prevaleert nooit per definitie boven het andere. In principe kunnen alle typen belang een gerechtvaardigd belang zijn. Dit bevestigt de European Data Protection Board (EDPB, de Europese moederorganisatie van de nationale privacy-autoriteiten) ook in zijn opinie. Niet alleen juridische, maar ook feitelijke, economische en ideële belangen kunnen dus gerechtvaardigde belangen zijn.
Wat haar gerechtvaardigd belang bij de verwerking van persoonsgegevens is, moet de verwerker zelf uitleggen. Hij moet daar ook feitelijk naar handelen.
De AP wordt ‘teruggefloten’
In de VoetbalTV zaak neemt de rechtbank de door het Hof van Justitie van de EU gehanteerde brede interpretatie van ‘gerechtvaardigd belang’ over uit de Fashion ID zaak. Dus: streeft de verwerker geen belang na dat in strijd is met de wet?
Volgens de rechtbank gaat de AP dan ook uit van een verkeerde interpretatie van het begrip ‘gerechtvaardigd belang’. Het op voorhand ‘buiten spel zetten’ van bepaalde belangen is volgens de rechtbank in strijd met EU-recht.
Bovendien is er volgens VoetbalTV weliswaar een commercieel belang, maar gaat het doel van het platform verder dan dat. Het verspreiden van de beelden is ook informatief en maakt de sport beschikbaar voor een breder publiek. Aan de hand van de door VoetbalTV gestelde doelen en de toelichting dat de verwerking noodzakelijk en proportioneel is, moet de AP alsnog beoordelen of VoetbalTV een gerechtvaardigd belang heeft bij het opnemen en uitzenden van de filmbeelden van voetballers.
Betekenis van deze uitspraak
De AP zal haar opvatting over wat een gerechtvaardigd belang is, moeten herzien. Deze uitspraak laat zien dat ook een puur commercieel belang een gerechtvaardigd belang kan zijn om persoonsgegevens te verwerken. Er hoeft dan geen toestemming te worden gevraagd voor de verwerking van persoonsgegevens. Dit is goed nieuws voor (commerciële) bedrijven. Zij hebben goede mogelijkheden om op basis van hun commerciële belangen reclame te maken of vergelijkbare activiteiten te verrichten en daarbij persoonsgegevens te verwerken. Zij zullen wél een gefundeerd verhaal moeten hebben bij de (voorgenomen) gegevensverwerking.
De termijn voor het instellen van hoger beroep bij de Raad van State is inmiddels verstreken. Ons is niet bekend of er hoger beroep is ingesteld, maar de kans dat in hoger beroep een andere lijn wordt ingezet is klein. De European Data Protection Board (EDPB) heeft op 2 september 2020 namelijk de conceptrichtsnoeren over het gericht benaderen (“targeten”) van social media gebruikers op zijn website gepubliceerd. Daarin handhaaft de EDPB zijn interpretatie van ‘gerechtvaardigd belang’: ook commerciële belangen kunnen gerechtvaardigde belangen zijn.
Vanuit onze Privacydesk zullen wij deze ontwikkelingen uiteraard nauwlettend volgen en u informeren zodra er nieuws is.
